Τεχνολογια των Εκτυπώσεων

 10.1. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΤΥΠΟΥ

Πρότυπο είναι μία εικόνα, ένα κείμενο ή ένας συνδυασμός εικόνας-κειμένου, που χρησιμοποιείται ως υπόδειγμα, στη μορφή που βρίσκεται, για να αναπαραχθεί φωτογραφικά με τις μηχανές που χρησιμοποιούνται στο στάδιο της φωτοαναπαραγωγής.

Το πρότυπο δεν είναι πάντοτε και πρωτότυπο. Πρωτότυπο είναι το αρχικό έργο. Για να γίνει κατανοητή η διαφορά μεταξύ προτύπου και πρωτοτύπου, αναφέρεται ως παράδειγμα ένα ζωγραφικό έργο, το οποίο είναι ένα έργο πρωτότυπο, γνήσιο. Για να αναπαραχθεί ένα ζωγραφικό έργο στη μορφή που βρίσκεται, πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα τοποθέτησής του σε κάποια από τις μηχανές φωτοαναπαραγωγής. Στην περίπτωση που κάτι τέτοιο δε μπορεί να γίνει, το έργο φωτογραφίζεται σε φιλμ, αρνητικό (για να τυπωθεί σε φωτογραφικό χαρτί) ή ακόμη καλύτερα θετικό (slide). Στη συνέχεια το προϊόν της φωτογράφησης χρησιμοποιείται ως πρότυπο αναπαραγωγής. Στο παράδειγμα, πρότυπο (το αρνητικό ή θετικό φιλμ) και πρωτότυπο (ο ζωγραφικός πίνακας) είναι δύο διαφορετικά πράγματα.

Αντίθετα, στην περίπτωση που το πρωτότυπο είναι ένα σχέδιο φιλοτεχνημένο σε υπόστρωμα τέτοιο, ώστε να μπορεί να τοποθετηθεί στη μηχανή φωτοαναπαραγωγής, τότε πρωτότυπο και πρότυπο ταυτίζονται. Ο όρος πρότυπο, με λίγα λόγια, είναι σχετικός και αποδίδεται σε ό,τι χρησιμεύει ως υπόδειγμα για φωτογραφική αναπαραγωγή.

10.2. ΟΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ

Τα πρότυπα παρουσιάζουν ποικιλία τόσο ως προς το υλικό από το οποίο είναι κατασκευασμένα, πολύ περισσότερο, όμως, ως προς την τεχνική επεξεργασία που απαιτείται για την αναπαραγωγή τους. Προκειμένου οι άνθρωποι που εργάζονται στις γραφικές τέχνες να επικοινωνούν σωστά μεταξύ τους, ταξινομούν τα πρότυπα σε κατηγορίες.

Όλα τα πρότυπα μπορούν να ενταχθούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες: στα διαφανή και στα αδιαφανή. Διαφανή ονομάζονται τα πρότυπα εκείνα που κατά την αναπαραγωγή το φως περνάει μέσα από την ύλη τους (π.χ. slides). Αντίθετα, αδιαφανή λέγονται τα πρότυπα των οποίων η αναπαραγωγή πραγματοποιείται με αντανάκλαση του φωτός (π.χ. φωτογραφίες, σχέδια σε χαρτί κ.ά.). Τα αδιαφανή ονομάζονται και χάρτινα πρότυπα ή χαρτομακέτες.

Ανάλογα με την τεχνική επεξεργασία που απαιτείται για την αναπαραγωγή τους, τα πρότυπα κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες: στα γραμμικά, στα ασπρόμαυρα ή γενικότερα μονόχρωμα τονικά και στα έγχρωμα τονικά.

Γραμμικά πρότυπα

Γραμμικά ονομάζονται τα πρότυπα στα οποία δεν υπάρχουν τονικές διαβαθμίσεις, αλλά σαφής διαχωρισμός μεταξύ λευκού και μαύρου. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα κείμενα που προέρχονται από τις μηχανές στοιχειοθεσίας, οι οποίες λειτουργούν με φωτογραφικές μεθόδους (μηχανές φωτοστοιχειοθεσίας) ανήκουν οι λιθογραφικές μακέτες (που κατασκευάζονται με το χέρι), τα αρχιτεκτονικά ή μηχανολογικά σχέδια κ.λ.π. Ένα τέτοιο πρότυπο, για να θεωρηθεί κατάλληλο για αναπαραγωγή, πρέπει να διαθέτει:

• ευκρίνεια γραμμών
• καθαρή επιφάνεια σχεδιασμού
• ικανοποιητική πυκνότητα μαύρων σημείων

Τα γραμμικά πρότυπα φωτογραφίζονται στη ρεπροκάμερα σε ορθοχρωματικά φιλμ, δηλαδή σε φιλμ που είναι ευαίσθητα μόνο στο μπλε και στο πράσινο φως, γι΄ αυτό και η φωτογράφηση μπορεί να γίνει σε σκοτεινό θάλαμο που φωτίζεται με κόκκινο φως, καθώς ο φωτισμός του θαλάμου δεν επηρεάζει αυτόν τον τύπο του φιλμ.

Στα ορθοχρωματικά φιλμ το κυανό (γαλάζιο) χρώμα συμπεριφέρεται όπως και το λευκό. Το κυανό ανακλά τις μπλε και τις πράσινες ακτινοβολίες, ενώ το λευκό ανακλά όλες τις ακτινοβολίες (μπλε, πράσινες και κόκκινες). Καθώς, όμως, το φιλμ είναι ορθοχρωματικό, οι κόκκινες ακτινοβολίες δεν το επηρεάζουν. Αν, λοιπόν, μια λευκή επιφάνεια έχει σχεδιαστεί με γαλάζιο μολύβι, οι ακτινοβολίες που ανακλώνται τόσο από τη λευκή περιοχή, όσο και από τους γαλάζιους σχεδιασμούς, επηρεάζουν με τον ίδιο τρόπο το φιλμ. Έτσι το ορθοχρωματικό φιλμ αμαυρώνεται, κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο, από το λευκό και το γαλάζιο. Για το λόγο αυτό, παρέχεται η δυνατότητα χρησιμοποίησης γαλάζιου μολυβιού για τις βοηθητικές γραμμές ενός γραμμικού σχεδίου (αφού αυτές δεν θα αποτυπωθούν τελικά).

Από την άλλη, τα ορθοχρωματικά φιλμ αποτυπώνουν το κόκκινο χρώμα των εικόνων ή των σχεδίων με πυκνότητα ίδια με το μαύρο. Το μαύρο απορροφά όλες τις ακτινοβολίες. Το κόκκινο απορροφά όλες τις ακτινοβολίες, εκτός από τις κόκκινες που τις ανακλά. Αφού το ορθοχρωματικό φιλμ, όμως, δεν επηρεάζεται από τις κόκκινες το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Έτσι, μπορούμε και δεχόμαστε και πρότυπα σχεδιασμένα με κόκκινο χρώμα και όχι αποκλειστικά με μαύρο.

Κατά το σχεδιασμό των γραμμικών προτύπων πρέπει να λαμβάνονται υπόψη ορισμένες παράμετροι:

Καταρχήν τα γραμμικά σχέδια είναι καλό να σχεδιάζονται σε μέγεθος ίσο ή μεγαλύτερο κατά 20% από τις τελικές διαστάσεις της αναπαραγωγής. Μία μικρή σμίκρυνση, κατά τη φωτογράφηση, βοηθά στον περιορισμό τυχόν ατελειών του σχεδίου, ενώ μία μεγάλη σμίκρυνση μπορεί να οδηγήσει ακόμα και στην εξαφάνιση των λεπτών γραμμών.

Παράλληλα, για να αποφεύγονται τα προβλήματα κατά τη μελάνωση των προτύπων, προτείνεται ο σχεδιασμός τους σε λείο υπόστρωμα. Αυτό εξασφαλίζει ομοιόμορφη κατανομή μελάνης σε όλη την έκταση του προτύπου και ευκολία, κατ’ επέκταση, στο σχεδιασμό και  στη διόρθωση τυχόν λαθών. Αναφορικά με το σημείο αυτό, απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή, καθώς με τη φωτοαναπαραγωγή όλες οι σχεδιαστικές ατέλειες μεταφέρονται στο φιλμ.

Τέλος, στην περίπτωση που επιλέγεται αδιαφανές χαρτί για το σχεδιασμό του γραμμικού προτύπου, πρέπει το χαρτί αυτό να είναι απόλυτα λευκό για την καλύτερη δυνατή αντανάκλαση του φωτός.

Τονικά πρότυπα

Τονικά ονομάζονται τα πρότυπα που έχουν τονικές διαβαθμίσεις από το λευκό ως το μαύρο, διαβαθμίσεις, δηλαδή, του γκρι. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες, τα ζωγραφικά σχέδια με μολύβι, κάρβουνο και, γενικά, με υλικά που μπορούν να προσφέρουν ποικιλία τόνων (πυκνοτήτων) κ.λ.π. Ένα τονικό πρότυπο, για να θεωρηθεί κατάλληλο για αναπαραγωγή, πρέπει να διαθέτει:

• ευκρίνεια θέματος
• καθαρότητα υποστρώματος
• τονικό πλούτο
• ομαλή μετάβαση από τον έναν τόνο στον άλλο
• ικανοποιητική αντίθεση μεταξύ των λευκών και των σκούρων τόνων (κοντράστ)
• κανονικό επίπεδο έκθεσης στο φως· αποφεύγονται οι υπερφωτισμένες ή υποφωτισμένες φωτογραφίες γιατί στη μία περίπτωση είναι εξαιρετικά λευκές, σαν ξεθωριασμένες, και στην άλλη σκούρες και σκοτεινές.

Στην περίπτωση που χρησιμοποιείται ως πρότυπο μια ασπρόμαυρη φωτογραφία, πρέπει να ληφθούν υπόψη κάποια κριτήρια, όπως είναι η ευαισθησία του φιλμ λήψης της στο φως. Όλα τα φιλμ δεν έχουν την ίδια ευαισθησία. Υπάρχει μία διεθνής τυποποίηση της ευαισθησίας των φιλμ σύμφωνα με μία κλίμακα που ονομάζεται ASA. Τα φιλμ που χρειάζονται πολύ μικρό χρόνο για να αποτυπώσουν το θέμα, ονομάζονται υπερευαίσθητα και έχουν ASA πάνω από 1250. Τα φιλμ που απαιτούν μικρό χρόνο, ονομάζονται γρήγορα (160-800 ASA), εκείνα που απαιτούν περισσότερο χρόνο ονομάζονται μεσαία (80-125 ASA) και τέλος αυτά που χρειάζονται πολύ χρόνο για την αποτύπωση του θέματος καλούνται αργά (λιγότερα από 80 ASA).

Όλα τα φιλμ αποτελούνται από κόκκους αλάτων αργύρου. Σε μεγάλες μεγεθύνσεις προτύπων αυτός ο κόκκος του φιλμ γίνεται ορατός. Η ευαισθησία του φιλμ εξαρτάται από το μέγεθος των κόκκων. Όσο πιο αργό είναι ένα φιλμ, τόσο μικρότερους κόκκους έχει καθώς και λεπτότερη επίστρωση. Εάν, λοιπόν, είναι γνωστή η μεταβολή των διαστάσεων που θα υποστεί το πρότυπο, πρέπει να γίνει και η σωστή επιλογή του φιλμ. Τα αργά φιλμ είναι τα μόνα κατάλληλα για μεγάλες μεγεθύνσεις, με πολύ λεπτομέρεια, διότι ο κόκκος δε γίνεται ορατός μετά από αυτές.

Κατά την επεξεργασία, για να μετατραπεί, μέσω της φωτοαναπαραγωγής, ένα τονικό πρότυπο σε τελική μορφή φιλμ, είναι ήδη γνωστό πως απαιτείται η χρήση του ράστερ. Κατά τη διαδικασία της φωτοαναπαραγωγής οι διάφοροι τόνοι της εικόνας μετατρέπονται σε  γραμμικές κουκίδες. Οι κουκίδες αυτές είναι τόσο μικρές, που δεν είναι ορατές με γυμνό μάτι, γι΄ αυτό η αίσθηση των τονικών διαβαθμίσεων παραμένει. Το προϊόν της φωτοαναπαραγωγής, δηλαδή, είναι μία εικόνα αποτελούμενη από κουκίδες που έχουν την ίδια απόσταση μεταξύ τους αλλά διαφορετική ατομική έκταση, ανάλογη με την πυκνότητα του προτύπου στο σημείο αυτό. Το φιλμ που προκύπτει ονομάζεται ημιτονικό.

Έγχρωμα πρότυπα

Έγχρωμα πρότυπα είναι οι έγχρωμες φωτογραφίες και διαφάνειες, οι ζωγραφιές που γίνονται με ξυλομπογιές, υδατοχρώματα, λαδοχρώματα κ.ά. σε υποστρώματα εύκαμπτα και ικανά να τοποθετηθούν στη μηχανή φωτοαναπαραγωγής. Για να αναπαραχθούν τα πρότυπα αυτά, απαιτείται ο διαχωρισμός των χρωμάτων τους στα τέσσερα χρώματα της εκτύπωσης. Για καθένα από τα χρώματα αυτά πρέπει να δημιουργηθεί και ένα διαφορετικό φιλμ. Και επειδή τα έγχρωμα πρότυπα είναι και τονικά, το καθένα από τα φιλμ πρέπει να γίνει ημιτονικό. Η μηχανή που χρησιμοποιείται για την αναπαραγωγή των έγχρωμων προτύπων, όπως είναι ήδη γνωστό, ονομάζεται χρωμογράφος.

Όταν τα πρότυπα είναι φωτογραφίες ή θετικές διαφάνειες πρέπει να διαθέτουν, εκτός από τις προϋποθέσεις που αναφέρονται στα ασπρόμαυρα τονικά πρότυπα, και χρωματική ισορροπία. Χρωματική ισορροπία υπάρχει όταν στα χρώματα της φωτογραφίας ή της θετικής διαφάνειας δεν υπερισχύει κάποιο συγκεκριμένο χρώμα, δηλαδή η φωτογραφία δεν έχει συγκεκριμένη απόχρωση (δεν κοκκινίζει ή δεν πρασινίζει κ.λ.π.) σε όλη της την έκταση.

Σε γενικές γραμμές, οι θετικές διαφάνειες αποδίδουν πολύ καλύτερα τις λεπτομέρειες του θέματος από τις φωτογραφίες. Οπτικά αυτό γίνεται αντιληπτό με την προσεκτική παρατήρηση μιας θετικής διαφάνειας με τη βοήθεια του ειδικού μεγεθυντικού φακού που χρησιμοποιείται στις γραφικές τέχνες, της λούπας. Για το λόγο αυτό, οι θετικές διαφάνειες είναι και οι μόνες που μπορούν να υποστούν μεγάλες μεγεθύνσεις. Σε περιπτώσεις που χρησιμοποιήθηκε αργό φιλμ (λιγότερο από 80 ASA) η μεγέθυνσή του μπορεί να φτάσει το 800% του αρχικού μεγέθους. Στην περίπτωση, όμως, των φωτογραφιών, οι μεγεθύνσεις καλό είναι να μην υπερβαίνουν το 130% του αρχικού μεγέθους τους.

Τυπωμένα πρότυπα

Υπάρχει, τέλος, μία κατηγορία προτύπων, η οποία θεωρητικά δε θα έπρεπε να επιλέγεται, διότι το αποτέλεσμα που παράγει είναι σαφώς κατώτερο από τα επιθυμητά επίπεδα. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι τυπωμένες εικόνες, από οποιαδήποτε μέθοδο εκτύπωσης και αν προέρχονται. Εικόνες από βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες, ετικέτες συσκευασίας κ.ά. εντάσσονται στο είδος αυτό των προτύπων.

Χαμηλά ποιοτικά αποτελέσματα μπορούν να προκύψουν τόσο από γραμμικά, όσο και από τονικά, έγχρωμα ή ασπρόμαυρα, τυπωμένα πρότυπα. Ωστόσο, αν η εκτύπωση των γραμμικών προτύπων ήταν άριστη η ποιότητα της αναπαραγωγής τους μπορεί να είναι ικανοποιητική. Μεγάλο πρόβλημα, όμως, παρουσιάζεται στα τονικά ασπρόμαυρα και ακόμα μεγαλύτερο στα έγχρωμα πρότυπα. Από την προηγούμενη αναπαραγωγή τους έχουν ήδη κουκίδες εκτύπωσης. Για να αναπαραχθούν εκ νέου, πρέπει πάλι να μετατραπούν σε ημιτονικά φιλμ. Για να ελαττωθεί, όμως, η εντύπωση των κουκίδων εκτύπωσης, το πρότυπο πρέπει να χάσει την ευκρίνεια του θέματός του και να γίνει θολό -μόνο τότε μπορεί να δεχθεί το νέο ράστερ. Η διαδικασία αυτή πραγματοποιείται στις μηχανές φωτοαναπαραγωγής.

Σε γενικές γραμμές, τα τυπωμένα που χρησιμοποιούνται ως πρότυπα, εκτός από το γεγονός ότι δεν έχουν την ευκρίνεια και την καθαρότητα που απαιτεί ένα πρότυπο, αποκλείουν και τη δυνατότητα μεγέθυνσης.

10.3. Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ

Επειδή η επιλογή των προτύπων προσδιορίζει την ποιότητα του τελικού αποτελέσματος, πρέπει να γίνεται προσεκτικά, βάσει συγκεκριμένων οδηγιών. Συνοψίζοντας, λοιπόν, αναφέρονται τα εξής:

• Τα πρότυπα είναι καλύτερο να είναι από εύκαμπτο υλικό, για να είναι δυνατός ο χρωματικός διαχωρισμός τους από χρωμογράφο, ο οποίος δίνει ποιοτικότερο αποτέλεσμα, και όχι από σαρωτή.
• Τα πρότυπα πρέπει να παρατηρούνται προσεχτικά με μεγεθυντικό φακό, οι διαφάνειες σε φωτεινή τράπεζα, έτσι ώστε να διαπιστωθεί η ποιότητά τους από άποψη κοντράστ, διαβάθμισης τόνων και χρωμάτων, σχεδίου, λεπτομέρειας κ.λ.π.
• Η υπερβολική μεγέθυνση των προτύπων πρέπει να αποφεύγεται. Για τα τυπωμένα θέματα δεν πρέπει να υπερβαίνει το 95% του μεγέθους τους, ενώ για τις φωτογραφίες το 130%. Για μεγάλες μεγεθύνσεις είναι προτιμότερη η χρήση διαφανειών (slides). Αν έχουν λίγα ASA (40-80), μπορούν να δώσουν ικανοποιητική μεγέθυνση, ακόμα και κατά το 800 % των αρχικών διαστάσεων του θέματος, χωρίς σπουδαία προβλήματα.
• Τα διαφανή πρότυπα (slides) ενδείκνυνται περισσότερο από τις χαρτομακέτες και τα αρνητικά φιλμ γιατί, λόγω της μεγαλύτερής τους έμφασης στη λεπτομέρεια, αποδίδουν καλύτερο σχέδιο. Κατά προτίμηση επιλέγονται αυτά με τις μεγαλύτερες διαστάσεις (5cm Χ 6cm , 10cm Χ 15cm κ.λ.π.).
• Οι φωτογραφίες, ως πρότυπα, θεωρούνται ποιοτικότερες από τις τυπωμένες με οποιαδήποτε μέθοδο εκτύπωσης εικόνες.
• Οι γυαλάδες των φωτογραφιών δημιουργούν προβλήματα, γι’ αυτό είναι προτιμότερη η φωτογραφική αποτύπωσή τους σε στιλπνή επιφάνεια.
• Όσον αφορά στα γραμμικά σχέδια, πρέπει να δίνεται προσοχή στις ατέλειες που παρουσιάζουν οι κακές μελανώσεις στα άκρα τους, για αυτό και είναι προτιμότερο να γίνονται σε λείο χαρτί.

Ιδιαίτερα για την αναπαραγωγή των έγχρωμων προτύπων πρέπει να ληφθούν υπόψη τα εξής:

• Πρέπει να αποφεύγονται τα χρώματα που φωσφορίζουν, γιατί δε μπορούν να αναπαραχθούν με πιστότητα, με τη μέθοδο της τετραχρωμίας.
• Η αναπαραγωγή ασπρόμαυρου αντιτύπου από έγχρωμο πρότυπο παρουσιάζει ιδιαίτερη δυσκολία, γιατί υπάρχει πιθανότητα να χαθούν τόνοι. Γι’ αυτό προτιμάται η απευθείας αναπαραγωγή τους από ασπρόμαυρο πρότυπο.

Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι η προσεκτική χρήση των προτύπων είναι πρωταρχικής σημασίας, αφού σημάδια από γρατσουνιές, τσαλακώματα, τσακίσματα ή σχισίματα μεταφέρονται στο τελικό αναπαραγόμενο έντυπο και η προσπάθεια απομάκρυνσής τους είναι επίπονη και μερικές φορές αδύνατη.